Nieuws
Enschede
VIDEO Unieke vondst: 51 historische brieven over Enschede teruggevonden
Over Enschede van voor de stadsbrand in 1862 is vrijwel niets bekend. Dat maakt de vondst van 51 brieven uit de periode 1581 tot 1840, geschreven vanuit Hof Espelo, zo bijzonder. Boekhandel Broekhuis stelt ze tentoon.
Eric Bol van het antiquariaat van Boekhandel Broekhuis is euforisch. Toen hij de collectie van 51 originele brieven uit de nalatenschap van een verzamelaar kreeg aangeboden, zag hij onmiddellijk het grote belang. De brieven vertellen over de geschiedenis van Enschede van voor de laatste stadsbrand die een groot deel van de stad - en dus ook de inboedel - verwoestte. Een schat aan informatie, geschreven vanuit Hof Espelo naar pachters van de boerderijen en naar de gemeente Enschede en Lonneker.
In de 23 jaar dat Eric Bol antiquaar is, is dit bij verre het meest bijzondere dat hij is tegengekomen. "Ooit kregen we een boek over de geschiedenis van de dodo in handen. Nog diezelfde middag kwam Boudewijn Büch naar Enschede. 's Avonds zat hij er bij het tv-programma Barend en Van Dorp mee te zwaaien: 'Kijk eens wat ik heb gevonden'."
Eric Bol zegt het om aan te geven hoe bijzonder de vondst van de brievencollectie is. "Dit is geen krent in de pap, dit is de heilige graal. Een enorm tijdsdocument uit een periode waarvan weinig bewaard is gebleven."
De brieven vertellen over een burcht op de plek waar nu een vestiging van schoenenketen Scapino zit en een belangrijke vesting aan de Klokkenplas. De prijs van een boom (13 gulden) of de pacht die de boeren moesten betalen om de weilanden van Hof Espelo te gebruiken. In 60 tot 70 procent van de brieven komt de naam Davina voor. Oldenzaler Gabriël Davina trouwde in 1748 met de dochter van rentmeester B.C. Hofmeijer, beheerder van Hof Espelo. In 1755 nam het jonge echtpaar het beheer over, in 1776 kwam het landgoed in eigendom van de familie Davina. Daarmee vertellen de brieven ook een familiegeschiedenis.
Ook de grachten die Enschede had tot de stadsbrand in 1862 worden genoemd. Eric Bol vermoedt dat waar de grachten liepen, nu nog onder de grond goud en geld te vinden is. "Toen de brand uitbrak, gooiden de mensen hun waardevolle bezittingen in het water. Dat was de enige plek waar het veilig was." Meteen na de brand werden met het puin van de verwoeste gebouwen de grachten gedempt. De stad werd herbouwd zonder de waardevolle spullen op te diepen.
Sierlijk handschrift
Eric Bol heeft de brieven allemaal gelezen en mensen met kennis van de historie van Enschede geraadpleegd. "Sommige moet je lezen met de kennis van de taal van toen. Sommige brieven zijn in het Duits." Allemaal geschreven op geschept papier, in sierlijk handschrift met fijne inkt en vermoedelijk ganzenveer.
De geldwaarde is lastig vast te stellen. Normaal 'doen' eeuwenoude brieven tussen de 50 tot 100 euro per stuk. ,,Maar omdat deze collectie zo compleet is, zal het een veelvoud zijn."
Het pakket is in 1900 gekocht door de familie Tattersall, die in Enschede een machinefabriek had. Toen de fabriek in de jaren 70 ophield te bestaan en de schulden moesten worden afgelost, is de collectie verkocht aan een verzamelaar. Deze maakte er zijn levenswerk van om de serie zo compleet mogelijk te maken. "Het is belangrijk om te weten waar historisch materiaal precies vandaan komt", zegt Bol. "Daarom is ook Tussen Kunst & Kitsch zo interessant. Wat is er gebeurd met het erfgoed dat je bezit? De verhalen zijn minstens zo interessant."
Uiteraard zal Broekhuis antiquariaat de collectie verkopen, in zijn geheel en aan een partij die er goed voor zal zorgen.
Maar eerst worden iedere week vijf brieven in een vitrine op de tweede verdieping van de boekhandel tentoon gesteld, tien weken lang. Op jaartal, de oudste eerst. Die dateert uit 1581, maar mogelijk zijn sommige brieven nog ouder. "35 brieven zijn van een datum voorzien. De meeste geschreven tussen 1700 en 1840. Zestien brieven zijn niet gedateerd, dus mogelijk is er een nóg ouder dan 1581."
Cultuurbewaarder
Bol vindt het belangrijk dat iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van de stad, kennis kan nemen van de collectie. "Het laten zien van iets unieks en zeldzaams is in een antiquariaat minstens zo belangrijk als de verkoop. In eerste instantie zijn wij cultuurbewaarder. We willen iets doorgeven aan latere generaties."
Eric Bol hoopt ook op een neveneffect. "De brieven zijn ons aangeboden nadat wij afgelopen zomer een uitzonderlijk grote serie boeken over de geschiedenis van Enschede in handen kregen. Als zoiets bekend wordt, brengt dat mensen op de gedachte: ik heb ook nog wel iets bijzonders in huis. Daardoor kregen wij deze brieven. Wie weet wat de toekomst nog brengt."
© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede, foto: Annina Romita
In de 23 jaar dat Eric Bol antiquaar is, is dit bij verre het meest bijzondere dat hij is tegengekomen. "Ooit kregen we een boek over de geschiedenis van de dodo in handen. Nog diezelfde middag kwam Boudewijn Büch naar Enschede. 's Avonds zat hij er bij het tv-programma Barend en Van Dorp mee te zwaaien: 'Kijk eens wat ik heb gevonden'."
Eric Bol zegt het om aan te geven hoe bijzonder de vondst van de brievencollectie is. "Dit is geen krent in de pap, dit is de heilige graal. Een enorm tijdsdocument uit een periode waarvan weinig bewaard is gebleven."
De brieven vertellen over een burcht op de plek waar nu een vestiging van schoenenketen Scapino zit en een belangrijke vesting aan de Klokkenplas. De prijs van een boom (13 gulden) of de pacht die de boeren moesten betalen om de weilanden van Hof Espelo te gebruiken. In 60 tot 70 procent van de brieven komt de naam Davina voor. Oldenzaler Gabriël Davina trouwde in 1748 met de dochter van rentmeester B.C. Hofmeijer, beheerder van Hof Espelo. In 1755 nam het jonge echtpaar het beheer over, in 1776 kwam het landgoed in eigendom van de familie Davina. Daarmee vertellen de brieven ook een familiegeschiedenis.
Ook de grachten die Enschede had tot de stadsbrand in 1862 worden genoemd. Eric Bol vermoedt dat waar de grachten liepen, nu nog onder de grond goud en geld te vinden is. "Toen de brand uitbrak, gooiden de mensen hun waardevolle bezittingen in het water. Dat was de enige plek waar het veilig was." Meteen na de brand werden met het puin van de verwoeste gebouwen de grachten gedempt. De stad werd herbouwd zonder de waardevolle spullen op te diepen.
Sierlijk handschrift
Eric Bol heeft de brieven allemaal gelezen en mensen met kennis van de historie van Enschede geraadpleegd. "Sommige moet je lezen met de kennis van de taal van toen. Sommige brieven zijn in het Duits." Allemaal geschreven op geschept papier, in sierlijk handschrift met fijne inkt en vermoedelijk ganzenveer.
De geldwaarde is lastig vast te stellen. Normaal 'doen' eeuwenoude brieven tussen de 50 tot 100 euro per stuk. ,,Maar omdat deze collectie zo compleet is, zal het een veelvoud zijn."
Het pakket is in 1900 gekocht door de familie Tattersall, die in Enschede een machinefabriek had. Toen de fabriek in de jaren 70 ophield te bestaan en de schulden moesten worden afgelost, is de collectie verkocht aan een verzamelaar. Deze maakte er zijn levenswerk van om de serie zo compleet mogelijk te maken. "Het is belangrijk om te weten waar historisch materiaal precies vandaan komt", zegt Bol. "Daarom is ook Tussen Kunst & Kitsch zo interessant. Wat is er gebeurd met het erfgoed dat je bezit? De verhalen zijn minstens zo interessant."
Uiteraard zal Broekhuis antiquariaat de collectie verkopen, in zijn geheel en aan een partij die er goed voor zal zorgen.
Maar eerst worden iedere week vijf brieven in een vitrine op de tweede verdieping van de boekhandel tentoon gesteld, tien weken lang. Op jaartal, de oudste eerst. Die dateert uit 1581, maar mogelijk zijn sommige brieven nog ouder. "35 brieven zijn van een datum voorzien. De meeste geschreven tussen 1700 en 1840. Zestien brieven zijn niet gedateerd, dus mogelijk is er een nóg ouder dan 1581."
Cultuurbewaarder
Bol vindt het belangrijk dat iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van de stad, kennis kan nemen van de collectie. "Het laten zien van iets unieks en zeldzaams is in een antiquariaat minstens zo belangrijk als de verkoop. In eerste instantie zijn wij cultuurbewaarder. We willen iets doorgeven aan latere generaties."
Eric Bol hoopt ook op een neveneffect. "De brieven zijn ons aangeboden nadat wij afgelopen zomer een uitzonderlijk grote serie boeken over de geschiedenis van Enschede in handen kregen. Als zoiets bekend wordt, brengt dat mensen op de gedachte: ik heb ook nog wel iets bijzonders in huis. Daardoor kregen wij deze brieven. Wie weet wat de toekomst nog brengt."
© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede, foto: Annina Romita
Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie?
Tip onze redactie via mail of telefoon. Deze vind je op onze contactpagina.
