Je bekijkt nu een artikel uit het archief
Dit artikel is niet geoptimaliseerd voor de huidige 1Twente-website. Hierdoor kan het voorkomen dat de opmaak wegvalt, er media ontbreekt en/of metadata incorrect is.
Nieuws
Enschede
Heldendaad leverde 78 gevangenen in Enschede alsnog de vrijheid op
Enschede is op 1 april 1945 bevrijd. De stad herdenkt de bevrijding ingetogen met een vlaggenceremonie op de Oosterbegraafplaats. In de synagoge is de komende weken een expositie ingericht over het verzet in Enschede.
Er valt genoeg te vertellen over die tijd. Zoals over de spectaculaire actie van het verzet op 31 maart, waarbij 78 gevangenen van de Duitsers hun vrijheid herkregen. Maar van die heldendaad is geen musical gemaakt, ook is er geen boek over geschreven. Het is slechts bij een voetnoot gebleven en een artikel dertien jaar geleden in 'n Sliepsteen, het blad van de Historische Sociëteit, dat weer was gebaseerd op een artikel in De Twentsche Courant uit 1947.
Probleem van de bevrijdingsactie publicitair gezien is dat het resultaat weliswaar daverend was, maar het wapen hoewel ongebruikelijk niet interessant. Het verzet bediende zich van grootspraak. Met een op schrift gesteld ultimatum blufte een groepje verzetsstrijders de gevangenen vrij.
Streng bewaakt
Het verhaal over Operatie-Synagoge begint in de eerste helft van maart 1945. Dan mislukt een poging van het verzet om de gevangenen te bevrijden uit de synagoge, die door de Duitsers tot gevangenis is verbouwd. Kort daarop slaagt een bevrijdingsactie uit het politiebureau aan de Haaksbergerstraat weer wel, waaruit het verzet de moed put zich nogmaals op de synagoge aan de Prinsestraat te richten.
Zomaar binnenvallen was er niet bij. De gevangenen in de synagoge werden streng bewaakt, 'mede door Nederlandse SS-ers en een tiental landwachten'. Een poging tot omkoping mislukte en via de aannemer die de cellen had gebouwd kwam het verzet ook niet verder.
Doodgeschoten
Op 30 maart kreeg het verzet bericht dat de gevangenen in de synagoge de dag erop zouden worden doodgeschoten en wel op de vliegbasis. De Enschedese verzetscommandant 'Bene' besloot tot actie over te gaan en riep zijn knokploeg bij elkaar en zocht en vond posities in de Prinsestraat. Volgens 'n Sliepsteen 'ondanks gevaar voor eigen leven' bij bloemist Eveleens op nummer 23 en op nummer 11.
Daar, met zicht op de synagoge, moet de moed de mannen in de schoenen gezonken zijn. De bewakers kregen versterking van tot de tanden gewapende Duitse soldaten. Er reden overvalwagens en mitrailleurposities werden opgesteld.
Feestje
In het cellenblok moet ondertussen de spanning te snijden zijn geweest. In De Twentsche Courant van maart 1955 laat een opgesloten en ter dood veroordeelde verzetsman noteren: Het was de gewoonte van de SD-officieren, wanneer ze een feestje hadden gehad, de dames van het gezelschap de gevangenen te tonen. Op de avond van 30 maart was er weer zo'n feestje geweest en in vrolijke stemming kwam de commandant 's morgens met zijn gezelschap opdagen. Bij onze cel gekomen zei hij: als de Tommies hier voor 12 uur zijn, worden jullie vrijgelaten, anders worden jullie overgebracht naar Duitsland.
Bluf
Voornoemde verzetsman werd om half twee 's middags zonder verdere kennisgeving vrijgelaten. Onwetende dat 'Bene' hem vrij had gebluft. De Duitsers dachten dat hij met een half leger in de buurt verscholen lag. 'Bene' buitte het misverstand ten volle uit door een ultimatum in de synagoge te laten bezorgen. De boodschap: 'Voor 19.00 uur alle gevangenen in vrijheid stellen. Zo niet, dan zullen alle SD-ers worden afgemaakt.'
Eerste Paasdag 1945 breekt aan. Op 1 april 7.50 uur donderen de eerste Engelse tanks Boekelo binnen. De schuilnaam 'Bene'behoorde toe aan kolenhandelaar Ben van den Esschert. Hij overleed in 1977 en is op de Oosterbegraafplaats begraven met de naam BENE in hoofdletters gegraveerd op de grafsteen.
Tentoonstelling
Van 2 april tot en met 30 mei is in de Synagoge de tentoonstelling Enschede in Verzet te zien. Prinsestraat 14, zondag, dinsdag, woensdag en donderdag van 11 tot 17 uur.
© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede. Foto: Fotoarchief Brusse
Probleem van de bevrijdingsactie publicitair gezien is dat het resultaat weliswaar daverend was, maar het wapen hoewel ongebruikelijk niet interessant. Het verzet bediende zich van grootspraak. Met een op schrift gesteld ultimatum blufte een groepje verzetsstrijders de gevangenen vrij.
Streng bewaakt
Het verhaal over Operatie-Synagoge begint in de eerste helft van maart 1945. Dan mislukt een poging van het verzet om de gevangenen te bevrijden uit de synagoge, die door de Duitsers tot gevangenis is verbouwd. Kort daarop slaagt een bevrijdingsactie uit het politiebureau aan de Haaksbergerstraat weer wel, waaruit het verzet de moed put zich nogmaals op de synagoge aan de Prinsestraat te richten.
Zomaar binnenvallen was er niet bij. De gevangenen in de synagoge werden streng bewaakt, 'mede door Nederlandse SS-ers en een tiental landwachten'. Een poging tot omkoping mislukte en via de aannemer die de cellen had gebouwd kwam het verzet ook niet verder.
Doodgeschoten
Op 30 maart kreeg het verzet bericht dat de gevangenen in de synagoge de dag erop zouden worden doodgeschoten en wel op de vliegbasis. De Enschedese verzetscommandant 'Bene' besloot tot actie over te gaan en riep zijn knokploeg bij elkaar en zocht en vond posities in de Prinsestraat. Volgens 'n Sliepsteen 'ondanks gevaar voor eigen leven' bij bloemist Eveleens op nummer 23 en op nummer 11.
Daar, met zicht op de synagoge, moet de moed de mannen in de schoenen gezonken zijn. De bewakers kregen versterking van tot de tanden gewapende Duitse soldaten. Er reden overvalwagens en mitrailleurposities werden opgesteld.
Feestje
In het cellenblok moet ondertussen de spanning te snijden zijn geweest. In De Twentsche Courant van maart 1955 laat een opgesloten en ter dood veroordeelde verzetsman noteren: Het was de gewoonte van de SD-officieren, wanneer ze een feestje hadden gehad, de dames van het gezelschap de gevangenen te tonen. Op de avond van 30 maart was er weer zo'n feestje geweest en in vrolijke stemming kwam de commandant 's morgens met zijn gezelschap opdagen. Bij onze cel gekomen zei hij: als de Tommies hier voor 12 uur zijn, worden jullie vrijgelaten, anders worden jullie overgebracht naar Duitsland.
Bluf
Voornoemde verzetsman werd om half twee 's middags zonder verdere kennisgeving vrijgelaten. Onwetende dat 'Bene' hem vrij had gebluft. De Duitsers dachten dat hij met een half leger in de buurt verscholen lag. 'Bene' buitte het misverstand ten volle uit door een ultimatum in de synagoge te laten bezorgen. De boodschap: 'Voor 19.00 uur alle gevangenen in vrijheid stellen. Zo niet, dan zullen alle SD-ers worden afgemaakt.'
Eerste Paasdag 1945 breekt aan. Op 1 april 7.50 uur donderen de eerste Engelse tanks Boekelo binnen. De schuilnaam 'Bene'behoorde toe aan kolenhandelaar Ben van den Esschert. Hij overleed in 1977 en is op de Oosterbegraafplaats begraven met de naam BENE in hoofdletters gegraveerd op de grafsteen.
Tentoonstelling
Van 2 april tot en met 30 mei is in de Synagoge de tentoonstelling Enschede in Verzet te zien. Prinsestraat 14, zondag, dinsdag, woensdag en donderdag van 11 tot 17 uur.
© Newsroom Enschede, de samenwerking tussen TC Tubantia en 1Twente Enschede. Foto: Fotoarchief Brusse
Heb je een nieuwstip of nieuwe informatie?
Tip onze redactie via mail of telefoon. Deze vind je op onze contactpagina.
