Column Jan Visser 23 november 2018
Gekozen Laat één ding duidelijk zijn; we hebben morgen geen gekozen burgemeester. Waar Den Haag mee bezig is, is de weg vrijmaken om erover te kunnen praten en het wettelijk te kunnen regelen. Dat was tot nu toe zinloos, want de Grondwet liet een andere wijze van burgemeesterselectie gewoon niet toe. Een tweede opmerking: als de burgemeester gekozen wordt, dan is hij het hoogste orgaan in de gemeente. Hij heeft dan zijn eigen legitimiteit gekregen, want door de verkiezingen te winnen heeft hij aangetoond de meeste steun van de inwoners te hebben. Dat rechtvaardigt autonoom optreden, want hij moet aan het eind van zijn ambtsperiode verantwoording afleggen tegenover zijn kiezers en de overige inwoners van zijn gemeente en dus wil hij invloed, macht. Als je op iets kunt worden afgerekend, wil je ook de mogelijkheid hebben er iets aan te kunnen veranderen.
Het nu aangenomen voorstel leidt onvermijdelijk tot een principiële discussie over de gekozen burgemeester. Ook binnen partijen als D66, van oudsher de partij van de democratisering. D66-burgemeester Onno van Veldhuizen zit voor een dilemma. Zelf niet gekozen door de inwoners van Enschede, maar wel door de gekozen gemeenteraad en lid van een partij, waar soms het dogmatisch denken hoogtij viert, heeft hij een brief medeondertekend, waarin de landelijke politiek gevraagd wordt het huidige stelsel te handhaven en niet alles overhoop te halen.
Diep in mijn hart ben ik voorstander van de gekozen burgemeester, dat is volgens mij het meest democratisch, maar het heeft meer gevolgen dan alleen een andere manier van selecteren. Overigens is de burgemeester geen burgervader in de betekenis van een partijloze Einzelganger. Zijn lidmaatschap van een politieke partij is ook functioneel bedoeld en heeft mede bijgedragen aan het verwerven van de plek, waar hij nu zit of de plek die hij ambieert.
Een gekozen burgemeester krijgt presidentiële trekjes. Hij zal de wethouders willen benoemen en de raad aan banden willen leggen. De toename van de macht van de gekozen burgemeester zal ten koste van de macht van de raad gaan. En ik weet niet of de raden dat accepteren. Je moet de vraag stellen of de kwestie alle commotie waard is; in het huidige stelsel benoemt de raad de burgemeester. Het is geen kwestie meer van landelijke partijen die kandidaten parachuteren in de regio. De discussie zal wel weer leiden tot een polderoplossing.
Was D66 ook niet de voorvechter van de direct gekozen premier? En van het districtenstelsel? Het bindend referendum? Dualisme? We kunnen nog jaren vooruit.
Jan Visser
